आकडेमोड आणि तुमचा उद्योग

एका उद्योजक मित्राला मी सहज प्रश्न विचारला “तुझ्या उद्योगाचा turnover किती?” लगेच उत्तर आले ५० लाख. त्या पुढचा माझा प्रश्न होता Gross Profit किती? तो थोडासा गोंधळला. थोडा विचार करून त्याने एक संख्या सांगितली. मला ती खरी वाटली नाही म्हणून मी त्याला विचारले अच्छा PBT (Profit Before Tax ) किती? आणि PAT (Profit After Tax ) किती? तो अजूनच गोंधळला.

मग आणखी मोठ्ठा प्रश्न EBIDTA (Earnings Before Interest, Depreciation, Tax and Amortisation किती? आता मात्र त्याची तारांबळ पाहण्यासारखी होती. हे प्रश्न त्याची मजा घेण्यासाठी नव्हते पण त्याला खरोखर मदत करण्याच्या इच्छेने विचारले होते. हा लेख पुढे वाचण्यापूर्वी तुम्हीही स्वतःला हे प्रश्न विचारा. उडू द्या थोडा गोंधळ उडला तर!

Balance Sheet पाहताय का?

नका पाहू त्यात खरी उत्तरं मिळणार नाहीत. आपण सर्वांना आपल्या Balance Sheet ची सत्यता माहीत आहे. Balance sheet हा CA ने बनवण्याचा दस्तऐवज आहे. आयकर विभागाला दाखवावा लागतो म्हणून आम्ही तो बनवतो. CA ला एकदा brief दिले की तो बघून घेईल काय कराचे ते. माझ तर डोकंच फिरत accounting म्हटलं की; अशी अनेक वाक्य आपण उद्योजकांच्या तोंडून नेहमी ऐकतो. आज या लेखात आपण आकड्यांच आपल्या उद्योगाच्या वाढीतला संबंध पाहू आणि कोणते महत्त्वाचे आकडे आपण स्वतः Monitor करणे आवश्यक आहे ते पाहूया.

आपण उद्योजक सारेच स्वप्नवेडे असतो. कुणी भरपूर पैसे कमवायचे स्वप्न पाहतो तर कुणी उत्तम product बनवून स्वतःची खास ओळख निर्माण करण्याच्या ध्येयाने पेटलेला असतो. कुणाला स्वतःच्या कार्याने अखंड समाज बदलायचा असतो तर कुणी इतरांना रोजगार कसा मिळेल यासाठी धडपडत असतो.

उद्योगाचा उद्देश जरी सरळ समाजसेवी दिसत नसला आणि तो स्वार्थी दिसत असला तरी प्रत्येक यशस्वी उद्योग समाजातील अनेक घटकांवर प्रभाव टाकत असतो. उद्योगाच्या व्यवस्थापनात आर्थिक व्यवस्थापनाला सर्वात अधिक महत्त्व देणे गरजेचे आहे. मी स्वतः अशा अनेक उद्योजकांना भेटलो आहे ज्यांचा उद्योग प्रथमदर्शी पाहता उत्तम वाटतो.

त्या उद्योजकाला वाटत असते आम्ही नफा करतो आहे पण शास्त्रोक्त पद्धतीने मांडणी केल्यावर लक्षात येते की वास्ताविक पाहता गेली तीन वर्ष उद्योगात नुकसान होते आहे. उदाहरण द्यायचे झाले तर मुंबईतील एक अतिशय नावाजलेली बांधकाम क्षेत्रातील कंपनी. एकाच वेळी अनेक प्रकल्प सुरू असणारी.

वर्षाखेरीस उद्योगात तसा पहिला तर नफा दिसत होता, पण जेव्हा त्यांनी शास्त्रोक्त पद्धतीने एका एका प्रोजेक्टचे आर्थिक विश्लेषण केले तेव्हा लक्षात आले की त्यांचा एक महत्वाच्या प्रोजेक्टमध्ये सगळे गाळे विकल्यानंतर त्यांना फक्त शेवटचा गाळा विकल्यावर त्या एका गाळ्याची जी किंमत मिळेल तोच त्यांचा नफा.

आता तुम्ही म्हणाल एवढ्या मोठ्या कंपनीला हे लक्षात कसे आले नाही. याचं गूढ लपलं आहे तुम्ही निव्वळ नफा म्हणजेच Net Profit कसं मोजता यावर. आणखी एक उद्योजक मित्र इमिटेशन ज्वेलेरी बनवण्याच उद्योग करतात. त्यांना अनेक वर्ष उद्योग करूनही आपण नक्की किती टक्के नफा कमावतोय हे छातीठोकपणे सांगता येत नाही.

“धंदा और जिंदगी मस्त चल रही ही हैं”, त्यांचे उत्तर

एकदा मी त्यांना विचारलं “आप धंदे के लिये ये जिन ७ जगहों का उपयोग कर रहें हों उनका भाडा कितना देते हो?” उत्तर आलं, “अरे भाडा किस बात का ये तो अपनी ही जगह है।“ मी विचारलं, “अगर भाडा देना पडता तो?” थोडा वेळ ते गप्पा बसले आणि लख्ख प्रकाश पडल्यासारखे म्हणाले.

“धंदे की बुनियाद हिल जायेगी, अगर मै फ्याक्टरी कहीं और लोकेशन ले जाऊ तो। इस जगह से आनेवाला भाडा मेरे profit इतनाही होगा। मतलब मै इस धंदे में रिस्क लेकर अपने आप को सिर्फ व्यस्त रख रहा हुं और खुश हो रहा हुं कि मै Business कर रहा हुं।”

या संभाषणानंतर आम्ही त्याचं संपूर्ण आर्थिक व्यवस्थापन केलं. आज त्यांची फ्याक्टरी मुंबईत नसून वाड्याला आहे. Office industrial गाळ्यातून Commercial complex मध्ये आहे. उलाढाल वाढली आणि नक्की किती टक्के निव्वळ नफा होतो हेही त्यांना कळू लागलं. हे सर्व उद्योगातील काही महत्त्वाचे आकडे नियमित Monitor केल्याने शक्य झाले.

अर्थक्षेत्रातील तज्ज्ञ काय सुचवतात त्याहीपेक्षा उद्योजक म्हणून मला वाटते प्रत्येक उद्योजकाकडे स्वतःचे Management Account असणे महत्वाचे.

उदाहरण :

Revenue (उलाढाल) – वजा Direct Cost (उत्पादनासाठी लागणारा खर्च) = Gross Profit ढोबळ नफा

Revenue किंवा Top line म्हणजे एका ठराविक कालावधीत मिळवलेले पैसे ज्यात कंपनीने दिलेली सुट व returned Goods च्या किमतीचाही समावेश असतो.

वजा Direct Cost म्हणजे उत्पादनासाठी लागणारे कच्चा माल, मनुष्यबळ, विक्री खर्च (sales cost, not marketing) आणि असे खर्च जे फक्त त्या उत्पादनाच्या उत्पादनाशी निगडीत आहेत.

Gross Profit (ढोबळ नफा) ही एक अशी संख्या आहे. ज्यातून अजून फक्त उत्पादनासाठी आणि उत्पाद विकण्यासाठीचा खर्च वजा केला आहे. हे साधे गणित करत असताना उद्योजकाला उत्पादनासाठी लागणाऱ्या एकंदरीत खर्च समजतो. यातील कोणता खर्च कमी अथवा टाळता येऊ शकतो यावर लक्ष केंद्रित होते. मी जेव्हा सुरुवातीला उत्पाद बनवले त्यावेळेला काही assumptions गृहिते मांडली होती ती गृहिते अजूनही तशीच आहेत की त्यात बदल झाला आहे?

जर त्यात बदल झाला आहे तर माझी Production Cost वाढली आहे का? याचा माझ्या प्रोडक्टच्या किंमतीवर काय परिणाम होईल? जर मी किंमत वाढवली तर माझा ग्राहक वर्ग त्याला स्वीकारेल का? मला माझ्या विक्रीच्या पद्धतीत काही बदल करावे लागतील का? अशा अनेक प्रश्नांची उत्तरे उद्योजक या छोट्याशा analysis ने मिळू शकतात.

एकदा तुमचा Gross Profit लक्षात आला की मग त्यातून Indirect Cost वजा केली की तुम्हाला PBT म्हणजेच Profit Before Tax मिळेल.

Indirect cost म्हणजे, असा खर्च जो एखाद्या product किंवा प्रोजेक्टला assign नेमता येत नाही. उदाहरणार्थ तुमच्या कारखान्याचे भाडे, administration (प्रशासन) खर्च, Security (सुरक्षा) खर्च. हे खर्च ठराविक (fixed) अथवा Variable असू शकतात. एकदा PBT लक्षात आला की मग त्यातून इंटरेस्ट, Depreciation, Tax आणि amortisation वजा केले की तुमचा Net Profit तुम्हाला मिळतो.

आता यातील व्याज आणि कर मोजणे तसे सोपे आहे, पण Depreciation आणि amortisation समजून घेणे गरजेचे आहे. हे दोन्ही खर्च बहुदा भांडवली गुंतवणूकीतून किंवा अशा खर्चांसाठी असतात ज्याचा उपयोग हा एकापेक्षा अधिक आर्थिक वर्षात होणार असतो.

उदाहरणार्थ तुम्ही जर कारखाना बनवला तर त्याचा खर्च एका वर्षात कमावणे शक्य नसते आणि कारखान्याची उपयोगिता ही अनेक वर्षांची असते. त्याचप्रमाणे जर तुम्ही एखादे मार्केटिंग कॅम्पेन केले असेल तर त्याचे परिणाम तुम्हाला अनेक वर्ष मिळणार असतात. अशावेळेला हा खर्च एक वर्षाच्या जमाखर्चात धरल्यास न्याय्य तारणार नाही, म्हणून हा खर्च विशिष्ट वर्षांमध्ये समान अथवा वेगवेगळ्या प्रमाणात वाटला जातो.

जेव्हा एखाद्या प्रकट Tangible (यंत्र, कारखाना) अशा मालमत्तेचा खर्च विभागला जातो त्याला depreciation म्हणतात आणि जेव्हा intangible अप्रकट (मार्केटिंग, advertising, Branding, Intellectual property) यांचे amortisation केले जाते.

मित्रांनो थोडासा management Accounting चा अभ्यास केल्यास आपणही आपल्या उद्योगातील अनेक खाचखळगे ओळखू शकतो, वेळच्या वेळी योग्य निर्णय घेऊ शकतो आणि उद्योगाची sustainable वाढ करू शकतो.

– कुंदन गुरव