जाहिरात ही कोणत्याही व्यवसायाच्या यशस्वीतेसाठी अत्यंत महत्त्वाची बाब आहे. ती केवळ उत्पादन किंवा सेवेची माहिती ग्राहकांपर्यंत पोहोचवण्याचे साधन नसून, ती उद्योगाची ओळख, विश्वासार्हता आणि ग्राहकांशी नाते जोडण्याचे प्रभावी माध्यम आहे. जाहिरात यशस्वी होण्यासाठी ती काळजीपूर्वक नियोजन आणि रणनीतीसह तयार करणे आवश्यक आहे
यासाठी जाहिरातीच्या पाच मूलभूत घटकांचा, ज्यांना ‘फाइव्ह एम’ (5-Ms) असेही म्हणतात, विचार करणे अत्यंत गरजेचे आहे. हे घटक म्हणजे मिशन (Mission), मनी (Money), मेसेज (Message), मीडिया (Media) आणि मेजर (Measure). या लेखात या प्रत्येक घटकाचा सविस्तर अभ्यास करूया आणि त्यांचे उद्योगासाठी महत्त्व समजून घेऊया.
१. मिशन (Mission)
जाहिरातीचे मिशन म्हणजे त्या जाहिरातीमागील उद्देश आणि अपेक्षित परिणाम. उद्योजकाने सर्वप्रथम स्वतःला प्रश्न विचारणे गरजेचे आहे की “आपण ही जाहिरात का करत आहोत?” आणि “या जाहिरातीमुळे आपल्याला नेमके काय साध्य करायचे आहे?” याचे उत्तर स्पष्ट असणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, एखाद्या उद्योगाचे ध्येय असू शकते :
- उत्पादनाची विक्री वाढवणे : नवीन उत्पादन बाजारात आणताना त्याची जाहिरात करून ग्राहकांपर्यंत पोहोचवणे आणि विक्री वाढवणे.
- ब्रँड जागरूकता निर्माण करणे : नवीन किंवा कमी परिचित असलेल्या ब्रँडबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे.
- कार्यक्रमाचे प्रमोशन : एखाद्या विशेष ऑफर, सवलत किंवा इव्हेंटबद्दल माहिती देणे.
- ग्राहकांचा विश्वास कमावणे : कंपनीची मूल्ये, गुणवत्ता किंवा सामाजिक जबाबदारी यांवर भर देऊन ग्राहकांचा विश्वास संपादन करणे.
मिशन ठरवताना उद्योजकाने आपल्या व्यवसायाच्या दीर्घकालीन आणि अल्पकालीन उद्दिष्टांचा विचार करणे गरजेचे आहे. उदाहरणार्थ जर एखाद्या रेस्टॉरंटने नवीन शाकाहारी मेन्यू लॉन्च केला, तर त्यांचे मिशन असू शकते की शाकाहारी ग्राहकांना आकर्षित करणे आणि त्यांच्यापर्यंत हा मेन्यू पोहोचवणे. स्पष्ट मिशन असल्याशिवाय जाहिरात दिशाहीन होऊ शकते आणि अपेक्षित परिणाम मिळवण्यात अयशस्वी ठरू शकते.
२. मनी (Money)
जाहिरातीसाठी उपलब्ध बजेट हा दुसरा महत्त्वाचा घटक आहे. कोणत्याही उद्योजकाला जाहिरातीत गुंतवणूक करण्यापूर्वी आपल्या आर्थिक क्षमतेचा विचार करणे आवश्यक आहे. यात खालील प्रश्नांचा समावेश होतो :
- जाहिरातीसाठी किती रक्कम खर्च करण्यास आपण तयार आहोत?
- या गुंतवणुकीतून अपेक्षित नफा किती आहे?
- जाहिरात खर्च आणि त्यातून मिळणारा परतावा (Return on Investment – ROI) यांचा समतोल कसा साधायचा?
उदाहरणार्थ एखाद्या छोट्या उद्योजकाला टीव्ही जाहिरातींसाठी लाखो रुपये खर्च करणे परवडणारे नसते, तर सोशल मीडियावर कमी खर्चात प्रभावी जाहिरात करता येऊ शकते. त्याचप्रमाणे मोठ्या कंपन्या मोठ्या प्रमाणावर बजेट वापरून राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर जाहिरात करू शकतात.
बजेट ठरवताना उद्योजकाने आपल्या व्यवसायाची आर्थिक परिस्थिती, बाजारातील स्पर्धा आणि जाहिरातीचा कालावधी यांचा विचार करणे गरजेचे आहे. तसेच जाहिरात खर्च हा व्यवसायाच्या एकूण उत्पन्नाच्या ठराविक टक्क्यांवर आधारित ठरवला जाऊ शकतो, जेणेकरून तोटा होण्याचा धोका कमी होईल.
३. मेसेज (Message)
जाहिरातीचा संदेश हा त्या जाहिरातीचा आत्मा आहे. हा संदेश ग्राहकांच्या मनात आपल्या उत्पादनाची, सेवेची किंवा ब्रँडची प्रतिमा निर्माण करतो. संदेश तयार करताना खालील गोष्टींचा विचार करणे गरजेचे आहे :
- स्पष्टता : जाहिरातीतून दिला जाणारा संदेश सोपा, स्पष्ट आणि लक्षात राहणारा असावा. जटिल किंवा गोंधळात टाकणारा संदेश ग्राहकांना नकारात्मक प्रभाव देऊ शकतो.
- लक्षित प्रेक्षक : संदेश कोणत्या ग्राहकवर्गासाठी आहे? उदाहरणार्थ तरुणांसाठीचा संदेश वेगळा आणि ज्येष्ठ नागरिकांसाठीचा संदेश वेगळा असेल.
- मूल्य प्रस्ताव (Value Proposition): आपले उत्पादन किंवा सेवा ग्राहकांना काय विशेष ऑफर करते? उदा. कमी किंमत, उच्च गुणवत्ता, पर्यावरणपूरक उत्पादन, इ.
- भावनिक जोड : संदेशात भावनिक जोड असल्यास तो अधिक प्रभावी ठरतो. उदा. “आमच्या उत्पादनाने तुमच्या कुटुंबाला आनंद मिळेल”, असा संदेश भावनिक स्तरावर ग्राहकांना आकर्षित करू शकतो.
उदाहरणार्थ जर एखादी कंपनी पर्यावरणपूरक उत्पादने विकत असेल, तर त्यांचा संदेश असू शकतो, “आमच्या उत्पादनांसह पर्यावरण वाचवा, भविष्यासाठी योगदान द्या!” असा संदेश ग्राहकांना पर्यावरणाविषयी जागरूक करतानाच कंपनीची सामाजिक जबाबदारीही दाखवतो.
४. मीडिया (Media)
मीडिया हा जाहिरात आणि ग्राहक यांच्यातील पूल आहे. योग्य माध्यम निवडणे हे जाहिरातीच्या यशस्वीतेचे महत्त्वाचे पाऊल आहे. आजच्या डिजिटल युगात अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत, जसे की :
- पारंपरिक माध्यमे : टीव्ही, रेडिओ, वृत्तपत्रे, मासिके, होर्डिंग्ज.
- डिजिटल माध्यमे : सोशल मीडिया (फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स), यूट्यूब, गुगल जाहिराती, ईमेल मार्केटिंग.
- स्थानिक माध्यमे : स्थानिक वृत्तपत्रे, रेडिओ किंवा स्थानिक इव्हेंट्समधील प्रायोजकत्व.
माध्यम निवडताना खालील गोष्टींचा विचार करावा :
- लक्षित प्रेक्षक कोणते माध्यम वापरतात? : उदा. तरुण वर्ग सोशल मीडियावर सक्रिय असतो, तर ज्येष्ठ नागरिक वृत्तपत्रे किंवा टीव्ही पाहण्याची शक्यता जास्त असते.
- बजेट : काही माध्यमे (उदा. टीव्ही) महाग असतात, तर काही (उदा. सोशल मीडिया) कमी खर्चात प्रभावी ठरू शकतात.
- जाहिरातीचा प्रकार : काही उत्पादनांसाठी व्हिडिओ जाहिरात प्रभावी ठरते, तर काहींसाठी लिखित किंवा ऑडिओ जाहिरात पुरेशी असते.
उदाहरणार्थ जर एखादी स्थानिक बेकरी आपल्या नवीन केकच्या रेंजची जाहिरात करत असेल, तर ती इन्स्टाग्रामवर आकर्षक फोटो आणि व्हिडिओंद्वारे जाहिरात करू शकते, जिथे स्थानिक ग्राहकांपर्यंत पोहोचणे सोपे आहे.
५. मेजर (Measure)
जाहिरातीच्या परिणामांचे मोजमाप करणे हे तितकेच महत्त्वाचे आहे. याशिवाय जाहिरात यशस्वी झाली की अयशस्वी, हे समजणे कठीण आहे. मोजमापासाठी खालील गोष्टींचा विचार केला जाऊ शकतो :
- विक्रीतील वाढ : जाहिरातीनंतर विक्रीत किती वाढ झाली?
- ग्राहकांचा प्रतिसाद : किती ग्राहकांनी जाहिरात पाहिली, त्यावर क्लिक केले किंवा चौकशी केली?
- ब्रँड जागरूकता : जाहिरातीनंतर ब्रँडबद्दल लोकांमध्ये किती जागरूकता निर्माण झाली?
- ROI (Return on Investment) : जाहिरातीत गुंतवलेल्या पैशांच्या तुलनेत किती नफा मिळाला.
एखाद्या उद्योगाची जाहिरात ही त्या उद्योगासाठी अत्यंत महत्त्वाची असते. कारण ती एक जाहिरात बघूनच लोक आपली कंपनी, उत्पादने, आपली सेवा वगैरे कसे असेल याचा अंदाज बांधत असतात.
वरवर सोपे वाटणारे हे जाहिरातीचे काम एखाद्या उद्योजकाला अमाप नफा मिळवून देऊ शकते आणि त्याचसोबत अचानक खालीसुद्धा खेचू शकते. त्यामुळे आपल्या ग्राहकांचा व्यवस्थित अभ्यास करून आणि जाहिरातीतले बारकावे समजून आपल्या उद्योगाची जर जाहिरात केली तर ती नक्कीच एखाद्या नफ्याकडे जाणारी वाट ठरू शकते.
