मन विश्लेषणासाठी प्रश्न

ध्येय ठरवण्यासाठी, आराखडा आखण्यासाठी, आत्मविश्वास व कल्पनाशक्तीचा वापर कसा करावा, त्याचाही आपण विचार केला. आता पुढे अजूनही काही विषयांना आपण अभ्यासणार आहोत; पण पुढे जाण्याआधी, पूर्वीच्या झालेल्या विषयात आपण मनावर काही संस्कार किंवा विचार करण्याच्या पद्धतीत बदल करू शकलो का, ते तपासणे गरजेचे आहे, कारण नुसती एखादी गोष्ट वाचून व समजून उपयोगी नाही, ती आचरणातही आणली जावी लागते.

मनातील बदल अदृश्य असून, प्रामाणिकपणे व योग्य हेतूने स्वत:हून केल्यासच ते बदल घडू शकतात. अदृश्य बदल सदृश्य परिस्थितीत बदल घडवून आणत असतात. म्हणून, बाह्य परिस्थितीत बदल घडून तो सर्वांना दिसण्याआधी, मानसिक अवस्था व सवयीतील बदल स्वत:च्याच लक्षात येतो, किंबहुना तो आपणच स्वत:ला पटवून घेऊन केलेला असतो. तो बदल झाला की नाही हे आता तपासायचे आहे. त्यासाठी, आपण अभ्यासलेल्या, साधारण प्रत्येक विषयाच्या प्रश्नांची यादी दिली आहे.

हे प्रश्न स्वत:ला विचारून त्याबाबत आपण काय विचार करतो, तो आपल्या हिताचा आहे का, असे विश्‍लेषण करायचे आहे. प्रश्नांची उत्तरे प्रामाणिकपणे स्वत:लाच द्यायची आहेत, ती कोणाला सांगायची गरज नाही, कारण आपल्या जीवनात घडणार्‍या घटनांना आपणच जबाबदार आहोत व आपण आवश्यक मानसिक सवयी बदलल्या नसतील तर अपेक्षित प्रगती झालेलीही दिसणार नाही.

मन आणि त्याची कार्ये

• तुमचे मन शरीराहून वेगळे आहे, हे तुम्हाला कळले का?
• तुम्ही मनात आणल्याशिवाय काहीही करू शकत नाही, करत नाही, हे अनुभवले का?
• सकाळी उठल्यापासून दिवसभर किती व कोणते विचार करता याचे निरीक्षण केलेत का?
• काय उपयोग होतो त्या विचारांचा?

• कोठून व कसे विचार येतात मनात?
• तुमच्या कोणत्या सवयी तुमच्या मनात घट्ट बसल्यात?
• विचार, कल्पना, नियोजन, भावना, माहिती संकलन ही मनाची कार्ये तुम्हाला स्पष्ट झाली का?
• मनावर नियंत्रण ही यशस्वी जीवनाची पहिली पायरी आहे, असे तुम्हाला वाटते का? त्यासाठी तुम्ही काय करता?

ध्येय व आराखडा

• तुमचं आयुष्याचं, १०, ५, १ वर्षाचं ध्येय ठरवलंत का?
• तुम्हाला काय करायला आवडेल, तुमचा छंद काय, हे शोधून काढलंत का? ते तुम्हाला का हवंय?
• तुमच्या ध्येयाचं परिमाण काय? कसं मोजणार तुम्ही ते?
• ध्येयाचा निश्चितपणा कशात आहे? तारीख, आकडा, रक्कम, भौतिक अवस्था, यश, नाव, नैपुण्य-कुशलता.

• आवश्यक साधने, वस्तू, माणसे यांची यादी केलीत का?
• SWOT विश्लेषण केलंत का?
• पुढील कालावधीचा ध्येयाचा महिनावार आराखडा तयार केलात का?
• मध्ये येणार्‍या अडचणी सोडवण्यासाठी कोणते उपाय योजणार? त्यावर मात कशी करणार?

भावनांवर नियंत्रण

• तुमच्या सकारात्मक व नकारात्मक भावना तुम्हाला ओळखता येतात का?
• सकारात्मक भावना निर्माण होण्याची कारणे कोणती?
• नकारात्मक भावना निर्माण होण्याची कारणे कोणती?
• तुम्ही कृतज्ञता अमलात आणलीत का?

• तुम्ही दुसर्‍याला माफ करू शकता का?
• तुम्ही तुमच्या चुकींची माफी मागितलीत का?
• भावनांच्या खेळात तुमचं ध्येयावरचं लक्ष कमी होत नाही ना?
• तुमची मानसिक शक्ती नको तिथे खर्च होत नाही ना?

आत्मविश्वास व कल्पनाशक्ती

• तुमचा तुमच्या ध्येयावर पूर्ण विश्वास आहे?
• दुसर्‍याच्या बोलण्याचा तुम्ही तारतम्याने विचार करता का?
• अडचणी आल्या म्हणून तुम्ही ध्येयाच्या वाटेवरून मागे फिरण्याचा विचार करता का?
• तुमची प्रेरणा कोणती? तुमचा उत्साह कशाने वाढवता?

• साधनांच्या वापरात तुम्ही कल्पकता कशी वापरता?
• संभाषणात कल्पकता कशी वापरता?
• तुमच्या उत्पादनाच्या प्रसारासाठी कल्पनाशक्तीचा वापर कसा करता?
• समस्या सोडवण्यासाठी तर्क व कल्पना कशा निर्माण करता?

वरील प्रश्नांची सरळ सोपी उत्तरे नसतीलही, पण प्रश्न पुन्हा विचारल्यास, आवश्यक काल्पनिक परिस्थिती समोर उभी केल्यास, आपण कसा विचार करतो, त्याचा अंदाज बांधता येईल व त्यावरून स्वत:च्या विचारांचे, व्यक्तिमत्त्वाचे, स्वभावाचे मूल्यांकन करता येईल. तुमच्या जवळील व्यक्तींची, मित्राची किंवा सहकार्‍याची मदतही तुम्ही घेऊ शकता. मग, करा सुरुवात व बसा स्वत:च्याच परीक्षेला.

– सतीश रानडे